Senne, graniczne miasto Halden, położone na końcu Iddlefjordu, pomiędzy stromymi skalistymi cyplami, pełniło funkcję kluczowego ośrodka norweskiej obrony w okresie ponad dwustu lat szwedzkiej agresji. Mieszkańcy z dumą opowiadają, że w 1659 r. i 1715 r. mieszczanie podpalili miasto, aby przepędzić wroga. Wydarzenia te zostały upamiętnione w norweskim hymnie narodowym, autorstwa Bjorstjerne Bjornsona, który napisał: „nie wahaliśmy się przed spaleniem naszego kraju, aby nie pozwolić mu upaść”. Na wzgórzu za Halden położona jest forteca, dla której warto się wybrać na jednodniową wycieczkę z Oslo. Można też zatrzymać się w Halden, jadąc trasą z Norwegii do szwedzkiego Goteborga.
Historia
Halden było siedzibą garnizonu w czasie wojen w latach 1643-45, a w 1644 r. zostało ufortyfikowane drewnianymi częstokołami. W 1658, 1659 i 1660 r., kiedy było atakowane przez wojska szwedzkie, pojawiła się konieczność zbudowania lepszych fortyfikacji. Gdy na mocy szwedzko-duńskiego traktatu w Roskilde z 1658 r. Norwegia utraciła prowincję Bohuslan (wraz z fortecą Bohus), Halden stało się graniczną placówką, która musiała posiadać silne umocnienia obronne. 28 lipca 1660 r. Fredrik III, król Danii, wydał deklarację, rozkazując wzmocnienie fortyfikacji Halden.
Pięciokątna cytadela, a także sąsiednia forteca Gyldenlove, Stortarnet i Overberget zostały zbudowane między dwoma równoległymi wzgórzami w latach 1661-71 według planów holenderskiego architekta Willema Coucherona (rozbudowano je w latach 1682-1701). W latach 1716-18 forteca była kilkakrotne oblegana przez Szwedów, ale Norwegowie zdołali odeprzeć atak. Najważniejszym wydarzeniem, które miało miejsce 11 grudnia 1718 r., było zastrzelenie natarczywego króla szwedzkiego, Karola XII (obecnie na tym miejscu stoi jego pomnik).
Dalsze fale ataków ciągnęły się aż do początków XIX w. W pierwszych latach XX w. forteca Fredriksten została wyposażona w potężniejsze, nowoczesne armaty, wieże strzelnicze i haubice. Jednakże w 1905 r., podczas negocjacji w sprawie rozwiązania unii szwedzko-norweskiej, uzbrojenie to zostało usunięte.
Informacje
Biuro informacji turystycznej Halden Reiselivslag (tel.69180102, fax 69185144, llindsko@sn.no, www.haldentourist.no) działa na dworcu autobusowym (V1-VIII pn.-pt. 9.00-16.30, pozostała część roku do 15.30). Drugie biuro mieści się w porcie (1 VI-17 VIII codz. 8.00-20.00).
Fredriksten Festning i muzea
Pochodząca z 1661 r. Fredriksten Festning (forteca), wieńcząca wzgórze za Halden, wytrzymała sześć szwedzkich oblężeń i nigdy nie została zdobyta. Ze szczytu Festingsgata w Sorhalden (dzielnicy XIX-wiecznych domków należących do kapitanów statków) na wpół zarośnięta, brukowana ścieżka prowadzi przez zaniedbane, pokryte bzem zbocza do bram zamku.
Muzea na terenie zamkowym poświęcone są różnym aspektom historii fortecy. Dzieje Halden są tematem wystawy „Byen Brenne” („Miasto w ogniu”) znajdującej się w górnej części fortecy. Z kolei wystawy w starej aptece przedstawiają historię farmacji, począwszy od najstarszych, ludowych leków norweskich do medykamentów aptekarzy z początków XX w. Apteka mieści się w dawnej rezydencji komendanta, zbudowanej w latach 1754-58, a następnie zniszczonej przez pożar w 1826 r. Po renowacji rezydencję wykorzystywano jako wytwórnię prochu, arsenał i koszary. Nad drzwiami znajduje się monogram Fredrika V.
Budynek dawnego więzienia, niedaleko wejścia, poświęcony jest wojskowości. Mieszczą się w nim eksponaty i opisy historii konfliktów zbrojnych w Halden od XVII w. do drugiej wojny światowej. Jednym z najciekawszych miejsc jest browar, gdzie niegdyś produkowano 3000 l piwa dziennie, oraz piekarnia, która mogła wypiekać chleb dla 5000 żołnierzy.
Fort i muzea (tel.69185411) są czynne od 18 V do 31 VIII codziennie w godzinach 10.00 – 17.00. W okresie od 23 VI do 23 VIII codziennie o 12.00, 13.00 i 14.00 (w nd. także o 15.00) odbywają się wycieczki z przewodnikiem (w języku norweskim, w angielskim po wcześniejszym uzgodnieniu). Trzeba pamiętać, że wysoko położone bastiony są nieogrodzone i przez to stanowią niebezpieczne miejsce, szczególnie dla dzieci. Wstęp na teren fortecy i do wszystkich muzeów kosztuje 35 nkr.